COVID-19 geçiren sporcular spora tekrar nasıl başlayabilir?

Sevgili arkadaşlar, yakalandığım COVID-19 nedeniyle yazılarıma bir süre ara vermek zorunda kalmıştım.  Çok şükür sağlığıma kavuştum. Sizlerin de iyi olduğunu umarak bu satırları yazıyorum.

Pandeminin başladığı ilk günlerde durdurulan amatör ve profesyonel spor aktiviteleri, sonraki aylar içerisinde farklı ve özel koşullar altında yapılmaya başlandı. Her ne kadar gerekli önlemler alınmaya çalışılsa da birçok atlet SARS-CoV-2 enfeksiyonuna yakalandı. Aranızda da bu hastalığı geçirmiş kişiler mutlaka vardır. Futbolcu Cristiano Ronaldo, MotoGP pilotu Valentino Rossi, zamana karşı yol bisikleti dünya şampiyonu Filippo Ganna gibi birçok önemli sporcu bu hastalığı geçirdi. 

İster amatör ister profesyonel olsun atletlerin, enfeksiyonları geçtikten sonra, spora dönmeleri beklenmekte. Bu süreçte, tekrar egzersize nasıl başlanacağı cevaplanması gereken bir soru olarak ortada duruyor. 

Bu yazının konusu, güncel bilgiler ışığında COVID-19 sonrası spora dönüşte kalp sağlığı açısından dikkat edilmesi gerekenlerdir.  

COVID-19 başlangıçta bir solunum yolları enfeksiyonu gibi görülmüş olsa da artık tüm sistemleri, özellikle de kalp damar sistemini tutabilen sistemik bir hastalık olduğunu bilmekteyiz. COVID-19 başlığı altında aslında birden çok klinik durumdan bahsediyoruz. Virüs ile enfekte olanların bir kısmında hiçbir yakınma ve bulgu olmazken, bazılarında ciddi solunum, dolaşım veya nörolojik problemler izlenmekte. 

Konumuz gereği kalp ve damar sistemi üzerine olan etkilerine odaklanalım.  Virüs, kalbe farklı yollarla hasar verebilir, bunlar:

1. Sistemik enflamatuar (yangısal) etkiler veya sitokin fırtınası,

2. Uzun süren oksijen eksikliği,

3. Sağ kalbin yüklenmesi (solunum yetmezliği veya embolik nedenlerle),

4. Koroner damarlarda pıhtı gelişimi (aterosklerotik plak rüptürleri),

5. Viral miyokardit (kalp kası hücresinin virüs ile harabiyeti).

Bunların tek tek mi yoksa birkaçının beraber mi etki ettiği tam olarak bilinmese de hastaların kalp ve dolaşım sistemi üzerine olumsuz etkilerinin olabildiğini bilmekteyiz. İşte bu noktada etkilenen bireylerin saptanması spor/egzersize dönüş konusunda belirleyici olacaktır. 

COVID-19 sonrası egzersize dönüş önerileri ülkeler arasında farklılıklar arz etmektedir. Konu hakkında güncel bilgilerin çok hızlı artışı, ülkeler arasında sağlık politikalarının farklı olması, ekipman ve yetişmiş personel açısından ülkelerin ayrışması buna neden olabilir. 

Yazının hazırlanmasında bugüne kadar yayımlanmış tüm kılavuzları ve Kanada Çalışma Grubu kaynaklı bir öneri makalesini referans aldım.  

Kılavuzlar nerdeyse her zaman hastalıkla ilgili genel bilgileri verir. Bireyler ise özeldir ve titizlikle ele alınmalıdır. Aşağıda okuyacaklarınızı bu çerçevede değerlendirmenizi ve doktorunuzla ortak karar vermenizi öneririm. 

O zaman başlayalım!

Temel bir soru ile başlamak istiyorum. Atlet kime denir? 

Düzenli egzersiz yapan (yarışsın veya yarışmasın) tüm bireyleri atlet olarak değerlendirebiliriz. Atletler, COVİD-19 sonrası egzersize dönmeden çok dikkatli olmalıdır. Yazının odağında bu bireyler olacaktır.

Hastalığı geçiren atletleri 2 gruba ayıracak olursak

1) Şüpheli veya kesin COVID-19 geçirmiş, hastalık semptomları bitmiş, kalp ile ilgili şikayetleri olmayan, egzersiz kapasitesi, hastalık öncesine göre değişim göstermeyen atletler.

İlk gruba, hastalık geçtikten sonra kalp ile ilgili şikayetleri olmayan, egzersiz kapasitesi hastalık öncesine göre değişim göstermeyen bireyler dahil. Bu atletler, virüse bağlı yakınmalar geçtikten 7 gün sonra, kademeli olarak egzersize dönebilirler. 

Ancak burada  kademeli olarak dönüşün önemini vurgulamalıyız. Bu, ilk 10 günü yürüyüş temposunda geçirilmesi gereken ve en az 17 gün süren bir geçiş dönemidir. Egzersiz süre ve şiddeti kademeli olarak arttırılmalıdır. Bireylerin bu dönemde şikayetleri olursa egzersize hemen ara vermeleri, mutlaka hekimlerine danışmaları uygun olacaktır. Aşağıda egzersize geçiş programı örnek bir tabloda verilmiştir. 

Bu süre zarfında

• Çarpıntı

• Göğüs ağrısı

• Nefes darlığı

• Egzersiz kapasitesinde azalma

• Egzersiz ile tansiyonda düşme

• Kalp hızında beklenmeyen artış

• Bayıla-yazma veya bayılma vb. olur ise zaman kaybetmeden kardiyolojik muayene yapılmalıdır.

2) Şüpheli veya kesin COVID-19 geçirmiş, hastalık semptomları bitmiş ancak kalp ile ilgili şikayetleri olan ve/veya egzersiz kapasitesinde azalma olan atletler.

COVID-19 hastalık semptom ve bulguları bitmiş ancak kalp ile ilgili şikayetleri olan ve/veya egzersiz kapasitesinde hastalık öncesine göre azalma olan bireyler spora başlamadan mutlaka kardiyoloji uzmanları tarafından değerlendirilmelidir. Standart muayene ve tetkiklere ilave olarak ileri tetkiklerin yapılması gerekebilir. Bu kişilerin, hekimleri izin vermeden egzersize başlaması önerilmez.

• Fizik muayene

• Elektrokardiyografi (EKG)

• Ekokardiyografi

• Egzersiz EKG

• 24 saat Holter ile ritim EKG takibi 

• Kan testleri (Troponin, NT-Pro BNP vb.)

• Gereken vakalarda Kalbin Manyetik Rezonans İncelemesi (Kardiyak MRI) gibi testler ile kalp sağlığı değerlendirilebilir. Miyokardit tanısı alan hastaların minimum 3-6 ay kadar spora ara vermesi önerilmektedir.

Hastalığı geçirmiş bir kişi ve COVİD 19 geçirenleri takip eden bir doktor olarak, hastalık sonrası yakınması olmayan, 1. Gruba girebilecek bireylerin sayısının oldukça az olduğunu düşünüyorum. Kılavuz önerilerini değerlendirirken bunun göz önüne alınması uygun olacaktır. 

COVID 19 sonrası bireysel antrenmanda hayatını kaybeden Kızıl Yıldız basketbol takımının 27 yaşındaki Nijerya-Amerikalı pivotu Michael Ojo’yu saygıyla anıyorum. Böylesi acı olaylardan çıkarmamız gereken dersler var. Hastalık tam iyileşmeden, tüm yakınma ve bulgular düzelmeden antrenmana dönüş kararı verilmemeli. En ufak şüphe veya yakınmada hekiminize muayene olmanızı öneriyorum. 

Sporun sağlık için yapılması gerektiğine inanan bir hekim olarak sporcunun kendini tanıması ve bedeninden gelen uyarıları dikkatle dinlemesi gerektiğini düşünüyorum. 

Sağlıcakla kalın.

@sporcukalpdoktoru

Dr. Deniz AYTEKİN

Kardiyoloji ve Spor Fizyolojisi Doktoru

Referanslar:

1. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66300/covid-19-nedir-.html

2. COVID-19 can affect the heart  BY ERIC J. TOPOL  SCIENCE23 OCT 2020 : 408-409   COVID-19 has a spectrum of potential heart manifestations with diverse mechanisms  

3. Screening of Potential Cardiac Involvement in Competitive Athletes Recovering From COVID-19: An Expert Consensus Statement  State-Of-The-Art Review  Dermot Phelan , Jonathan H. Kim , Michael D. Elliott , Meagan M. Wasfy , Paul Cremer , Amer M. Johri , Michael S. Emery , Partho P. Sengupta , Sanjay Sharma , Matthew W. Martinez , and Andre La Gerche J Am Coll Cardiol Cardiovasc Imaging. 2020 Dec, 13 (12) 2635–2652

4. COVID-19 – Myocarditis and Return-to-play: Reflections and Recommendations from a Canadian Working Group  James McKinney, MD, MSc  Kim A. Connelly, MBBS PhD Paul Dorian, MD Anne Fournier, MD Jack M. Goodman, PhD Nicholas Grubic, BScH Saul Isserow, MBBCh Nathaniel Moulson, MD François Philippon, MD Andrew Pipe, MD Paul Poirier, MD, PhD Taryn Taylor, MD Jane Thornton, MD, PhD Mike Wilkinson, MBBCh Amer M. Johri, MD Published:November 25, 2020DOI:https://doi.org/10.1016/j.cjca.2020.11.007

5. Elliott N, Martin R, Heron N, et al Infographic. Graduated return to play guidance following COVID-19 infection British Journal of Sports Medicine 2020;54:1174-1175.

6. Löllgen H, Bachl N, Papadopoulou T, et al Infographic. Clinical recommendations for return to play during the COVID-19 pandemic British Journal of Sports Medicine Published Online First: 03 September 2020. doi: 10.1136/bjsports-2020-102985

7. https://www.eurohoops.net/en/euroleague/1089373/michael-ojo-was-coronavirus-positive-prior-to-his-death/

8. Wilson MG, Hull JH, Rogers J, et al Cardiorespiratory considerations for return-to-play in elite athletes after COVID-19 infection: a practical guide for sport and exercise medicine physicians British Journal of Sports Medicine 2020;54:1157-1161.

9. https://bjsm.bmj.com/content/bjsports/54/19/1174.full.pdf